Turkiy yozma yodgorliklar tilidagi so‘zlarning o‘zbek shevalarida qo‘llanishi

DOI 10.52773/tsuull.gold.2019.3/EAQU4719

Abstract

Ushbu maqolada o‘zbek shevashunosligi sohasida olib borilgan
tadqiqot ishlari, erishilgan ilmiy yutuqlar, sheva leksikasiga oid chop etilgan
lug‘atlar qayd etildi. O‘zbek xalq shevalari bo‘yicha o‘z vaqtida muayyan
tadqiqot ishlari bajarilgan va materiallar to‘plangan bo‘lsa-da, maqolada
ularning ba’zilari hamon yetarli darajada o‘rganilmagan, ayrimlari esa hali
tadqiq etilmagan.
Taqdim etilayotgan mazkur ishda Navoiy viloyatining Xatirchi, Nurota
tumanlari, shuningdek, Samarqand viloyatining g‘arbiy tumanlari: Qo‘shrabot,
Narpay, Ishtixon shevalaridagi o‘zbek adabiy tilida uchramaydigan ayrim
so‘z va atamalar to‘g‘risida bahs yuritildi. Ularning etimologiyasi, tarixi,
eski turkiy yodgorliklarda, hozirgi o‘zbek shevalari va o‘zbek adabiy tilida,
shuningdek, qardosh tillarda mavjudligi masalalariga e’tibor qaratildi.
Xususan,«to‘rkunlamoq», «tevana», «min», «to‘ramoq» so‘zlari ma‘nosiga izoh
berildi, etimologiyasi tekshirildi. Bu so‘zlar Yusuf Xos Hojibning “Qutadg‘u
bilig”, Mahmud Koshg‘ariyning «Devonu lug‘otit-turk», Muhammad Solihning
«Shayboniynoma», o‘zbek mumtoz adabiyoti asarlaridagi, shuningdek,
bugungi uyg‘ur, qirg‘iz va boshqa turkiy tillar dialektlaridagi shakllari bilan
qiyoslab tahlil qilindi.