Ali Şir Nevâyî’nin Mecmualarda Bulunan Gazelleri Üzerine

Abstract

Ali Şir Nevâyî (1441-1501) Klasik Türk edebiyatında etki alanı en geniş olan şairlerin başında yer alır. Pek çok edebî türün öncüsü ve hami-sanatkâr ilişkisinin müstesna örneğidir. Henüz hayattayken bir sanatkâr olarak şöhreti muhitinin sınırlarını aşan Nevâyî eserleriyle Akkoyunlu ve Osmanlı sultanlarının ilgisini çekmiştir. Akkoyunlu, Safevi ve Osmanlı kültür merkezlerinde Nevâyî’nin eserlerinin en özgün yazmaları üretilmiştir. Yaşadığı muhitin dışında yetişen şairler bile Nevâyî’ye nazireler söylemiş, Osmanlı şairleri Çağatay Türkçesiyle şiirler yazmışlardır. Nevâyî’nin kendi muhitinin dışındaki Türk şairlerinin üzerindeki etkisi üzerine ve ona öykünerek Çağatayca şiirler söyleyen şairlere dair şimdiye kadar onlarca yayın yapılmıştır. Nevâyî hem bürokrat kişiliğiyle hem de manzum veya mensur bütün türlerde verdiği eserleriyle Osmanlı edebî muhitlerini etkilemiş olmakla birlikte özellikle gazel şairi olarak tanınmış ve divan şairleri tarafından Fars edebiyatının Hâfız, Sadî ve Molla Câmî gibi en büyük şairleriyle aynı kategoride değerlendirilmiştir. Dolayısıyla Anadolu sahasında üretilen şiir mecmualarında da Fars ve Türk edebiyatının en usta şairlerinin arasında Nevâyî’ye yer verilmiştir. Bu yazıda Ali Şir Nevâyî’nin divanlarından alıntılanmış olan gazellerinden tespit edebildiğimiz örnekler esas alınarak bazı değerlendirmeler yapılmıştır. Nevâyî’nin mecmularda bulunan gazellerinin tespitinde, Mecmualarının Sistematik Tasnifi Projesi (MESTAP) çerçevesinde yapılan lisansüstü tezler başta olmak üzere Anadolu sahasında derlenen mecmualar üzerine yazılan makalelerden ve Türkiye Yazma Eserler Kurumu’nun sunduğu elektronik platformdan yararlanılmıştır. Mecmualardan derlenen örneklerin Nevâyî’nin ilk divanlarından alıntılandığı ve imla bakımından Osmanlı Türkçesine uyarlandığı tespit edilmiştir. Nevâyî’nin eserlerinin sadece seçkinler için özel üretilen elyazmaları aracılığıyla değil, özellikle sıradan okuryazar kitlenin beklentilerine uygun biçimde çoğaltılan şiir mecmualarıyla da Osmanlı edebî muhitlerinde dolaşıma girdiğine dikkat çekilmiştir.